T.C. ANAYASASI
K. Cemal
TEKELİ
ANAYASA
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI
BİRİNCİ KISIM
GENEL ESASLAR
İKİNCİ KISIM
TEMEL HAKLAR ve ÖDEVLER
BİRİNCİ BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER
İKİNCİ BÖLÜM KİŞİNİN HAKLARI VE
ÖDEVLERİ
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL VE EKONOMİK
HAKLAR VE ÖDEVLER
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SİYASİ HAKLAR VE
ÖDEVLER
ÜÇÜNCÜ
KISIM
CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI
BİRİNCİ BÖLÜM YASAMA
İKİNCİ BÖLÜM YÜRÜTME
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI
DÖRDÜNCÜ KISIM
MALİ ve EKONOMİK HÜKÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM MALİ HÜKÜMLER
İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİK HÜKÜMLER
BEŞİNCİ KISIM
ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER
ALTINCI KISIM
GEÇİCİ HÜKÜMLER
YEDİNCİ KISIM
SON HÜKÜMLER
A N A Y A S
A
Bir ülkenin (Devletin)
yönetim biçimini belirten, yasama, yürütme ve yargılama güçlerinin nasıl
kullanılacağını gösteren yurttaşların kamu haklarını güvence altına alan,
yönetenlerle yönetilenler arasındaki ilişkileri düzenleyen temel yasadır.
Tarihi gelişimine göz
atarsak, ilk anayasalar yazılı olmayan hukuk kurallarından, örf ve adetlerden,
teamüllerden (uygulama) oluşmaktadır.
Nitekim İngiltere
anayasası hala bu durumdadır. 1787 yılında ABD’de, 1791 tarihinde de Fransa’da
yazılı anayasa geçilmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu
döneminde anayasal gelişmenin ilk adımı olarak 1808 yılında imzalanan Senedi
İttifak, ikincisi 1839 tarihli Tanzimat Fermanıdır.
Osmanlıda ilk anayasa
1876 tarihli olup adı Kanuni Esasidir.
İkinci anayasa
20.01.1921 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunudur. 23 madde olup, devletin temel
ilkelerini ortaya koymuştur. Bunlar ulusal egemenlik ilkesi kuvvetler birliği
ve meclis hükümeti ilkeleridir.
Türkiye Cumhuriyetinin
ilk anayasası 1924 tarihli olup, ulusal egemenlik, kuvvetler birliği ilkeleri
yanında, yürütme organı ön planda tutulmuştur.
1961 Anayasası: İnsan haklarına ve başlangıçta belirtilen temel
ilkelere dayanan milli, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğunu;
egemenliğin millete ait olduğunu, ancak bu yetkinin yetkili organlar eliyle
kullanılacağını, yasama, yürütme ve yargı organları arasından kuvvetler
ayrılığı sistemini getirirken, millet meclisinin yanında Cumhuriyet Senatosunu
da kurmuştur.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANAYASASI
Bugün yürürlükte olan
1982 tarihli Anayasamıza gelince;
Türkiye Cumhuriyetinin
üçüncü (1924, 1961) Anayasası (Kanun No: 27091 7 Kasım 1982 tarihinde yapılan
halkoylaması sonucu kabul edilmiş ve 9 Kasım 1982 tarihli Resmi Gazete’de
yayımlanarak (kimi hükümleri dışında) bütünüyle yürürlüğe girmiştir.
Her yazılı anayasada
olduğu gibi Anayasamızda da bir “Başlangıç”
bölümü bulunmaktadır.
Başlangıç bölümünde yeni
Anayasamızın ortaya konma nedenleri açıklanmaktadır.
Anayasamız YEDİ KISIM olarak düzenlenmiştir.
-Birinci Kısım-Genel
Esasları ortaya koymuş olup 11 maddedir.
-İkinci Kısım-Temel
Hakları ve Ödevleri düzenlenmiş olup dört bölümdür.
Birinci Bölüm; Genel
hükümleri,
İkinci Bölüm; Kişinin
hakları ve ödevleri,
Üçüncü Bölüm; Sosyal ve
ekonomik haklar ve ödevler,
Dördüncü Bölüm; Siyasi
haklar ve ödevler,
-Üçüncü
Kısım-Cumhuriyetin Temel Organları sarılanmış olup üç bölümdür.
Birinci Bölüm; Yasama organını düzenlemiştir.
İkinci Bölüm; Yürütme
organını düzenlemiştir.
Üçüncü Bölüm; Yargı
organını düzenlemiştir.
-Dördüncü Kısım- Mali ve
ekonomik haklar sıralanmış olup iki bölümdür.
Birinci Bölüm; Mali
Hükümler yer almıştır.
İkinci Bölüm: Ekonomik
Hükümler yer almıştır.
Beşinci Kısım- Bu
kısımda çeşitli hükümler sıralanmıştır.
-Altıncı Kısım- Geçici
maddeler sıralanmıştır.
-Yedinci Kısım- Son
hükümler yer almıştır.
BİRİNCİ KISIM
GENEL ESASLAR
MADDE 1- “Devletin şekli” başlıklı bu maddede “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir” denilmiştir.
MADDE 2- “Cumhuriyetin nitelikleri” başlıklı bu
maddede; “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun
huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı,
Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan,
demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir” denilmektedir.
Cumhuriyet; toplumun
huzurunu sağlayacak,
Cumhuriyet; Milli
dayanışmayı güçlendirecek,
Cumhuriyet; Atatürk
milliyetçiliğine bağlı kalacak,
Cumhuriyet; İnsan
haklarına saygılı olacak,
Cumhuriyet; Hakkı ve
huzuru gözetecek,
Bu temel ilkelere
dayanan, demokratik, halkın egemenliği temeline dayanan, yönetime uygun laik,
Devlet ile din işlerinin ayrıldığı, Devletin din ve vicdan özgürlüğünü güvence
altına aldığı, sosyal, toplumun hak ve hukukuna riayet eden, toplumu hukuk
kuralları ile yöneten ve koyduğu kurallara kendisi de uyan bir Devlettir.
MADDE 3- Devletin
bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti bu maddede
düzenlenmiştir.
- Türkiye Devleti,
ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.
- Bayrağı, şekli kanunda
belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
- Milli marşı “İstiklal Marşı”dır.
- Başkenti Ankara’dır.
MADDE 4- Anayasamızın 4
üncü maddesi ile yukarıda açıklanan üç maddenin hükümlerinin
değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceği hükme
bağlanmıştır.
MADDE 5- Devletin temel
amaç ve görevleri bu maddede düzenlenmiştir. Bunlar da;
-Türk Milletinin
bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve
demokrasiyi korumak,
-Kişilerin ve toplumun
refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak,
-Kişinin temel hak ve
hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak
surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın
maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak,
MADDE 6- Egemenliğin
kayıtsız şartsız Milletin olduğu, Türk Milletinin egemenliğini Anayasanın
koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanacağı, egemenliğin
kullanılmasının hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa
bırakılamayacağı belirtilmiştir.
MADDE 7- Yasama yetkisi
(yasa yapma yetkisi) Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisine
verilmiştir ve bu yetkinin devredilemeyeceği belirtilmiştir.
MADDE 8- Yürütme yetkisi
ve görevinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, anayasa ve Kanunlara
uygun olarak yerine getirileceği açıklanmıştır.
MADDE 9- “Yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız
mahkemelerce kullanılır” denilmiştir.
Anayasamızın kuvvetler
ayrılığı prensibi bu 7-8-9 uncu maddelerde, yasama, yürütme ve yargı yetkisi
olarak düzenlenmiştir.
MADDE 10- Türkiye
Cumhuriyeti vatandaşları ve herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce,
felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun
önünde eşittir.
07.05.2004 tarihli, 5170
sayılı Kanunun 1 maddesi ile ilave edilen fıkra ile kadın ve erkeklerin eşit
haklara sahip oldukları ve Devletin bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla
yükümlü olduğu belirtilmiştir.
Hiçbir kişiye, aileye,
zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
Devlet organları ve
idare makamlarının bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun
olarak hareket etmek zorunda oldukları belirtilmiştir.
Birinci Kısmın son
maddesinde de;
MADDE 11- Anayasa
hükümlerinin, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer
kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları olduğu ve kanunların
Anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır.
İKİNCİ KISIM
TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL HÜKÜMLER
MADDE 12- “Temel hak ve
hürriyetlerin niteliği başlıklı bu maddede; “Herkes, kişiliğine bağlı,
dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Hak ve
hürriyetler kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve
sorumluluklarını da ihtiva eder” denilmiştir.
“Temel hak ve
hürriyetlerin niteliği”ni belirleyen bu maddenin ilk fıkrasında bunların bir
devlet lütfu” olmadığı belirtilmiştir.
MADDE 13- Bu maddede
temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlandırılacağı düzenlenmiştir.
Temel hak ve
hürriyetler;
-Devletin ülkesi ve
milletiyle bölünmez bütünlüğünün,
-Milli egemenliğin,
-Cumhuriyetin,
-Milli güvenliğin,
-Kamu düzeninin,
-Genel asayişin,
-Genel ahlakın ve
-Genel sağlığın
korunması amacı ile,
-Ayrıca Anayasanın
ilgili maddelerinde öngörülen özel sebeplerle,
Anayasanın sözüne ve
ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
MADDE 14- Temel hak ve
hürriyetlerin kötüye kullanılmaması için de anayasamızda özel hükme yer
verilerek, bu madde ile; Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerin, Devletin
ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, demokratik ve laik
cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde
kullanılamayacağı, Anayasa hükümlerinin temel hak ve hürriyetlerin yok
edilmesini ve daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayacak şekilde
yorumlanamayacağı, bunlara aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak
müeyyidelerin kanunla düzenleneceği açıklanmıştır.
MADDE 15- Bu maddede
temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması düzenlenerek, savaş,
seferberlik, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin
kullanılmasının, kısmen veya tamamen durdurulabileceği öngörülmüştür.
MADDE 16- Temel hak ve
hürriyetlerin, yabancılar için milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla
sınırlanabileceği belirtilmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
KİŞİNİN HAKLARI VE
ÖDEVLERİ
Kişinin Dokunulmazlığı:
MADDE 17- Herkes, yaşama, maddi ve manevi
varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Tıbbi zorunluluk ve
konunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası
olmadan bilimsel tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz.
Zorla Çalıştırma
Yasağı :
Madde 18- Hiç kimse zorla çalıştırılamaz.
Angarya yasaktır.
-Hükümlülük veya tutukluluk sürelerindeki
çalışmaları,
-Olağanüstü hallerde vatandaşlardan
istenecek hizmetler,
-Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı
alanlarda beden ve fikir çalışmaları,
Zorla çalışma sayılmaz.
Kişi hürriyeti ve
güvenliği :
MADDE 19- Kişi
hürriyetlerinin hangi hallerde sınırlandırılabileceği düzenlenmiş; suçluluğu
hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler ancak kaçmalarını, delillerin yok
edilmesi veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla hâkim kararıyla
tutuklanabilirler. Yakalama ve tutuklama sebepleri ve hakkındaki iddialar
yazılı mümkün olmazsa sözlü olarak bildirirler. Herhangi bir suçtan yakalanan
kişi 48 saat içinde, toplu suçlarda 4 gün içinde hâkim önüne çıkarılır.
Yakalandığı ve tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Özel hayatın gizliliği
ve korunması :
A. Özel hayatın gizliliği:
MADDE 20- Özel hayatın
ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Usulüne göre verilmiş hâkim kararı
olmadıkça, yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü,
özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz.
B. Konut dokunulmazlığı:
MADDE 21- Kimsenin
konutuna dokunulamaz. Hâkim kararı olmadıkça ve yetkili merciin yazılı emri
olmadan kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el
konulamaz.
C. Haberleşme hürriyeti:
MADDE 22- Herkes
haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Yine hâkim
kararı olmadıkça yetkili merciin yazılı emri bulunmadıkça haberleşme
engellenemez, gizliliğine dokunulamaz.
Yerleşme ve Seyahat hürriyeti:
MADDE 23- Herkes,
yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Suç işlenmesini önlemek, sosyal ve
ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek
kamu mallarını korumak amacıyla kanunla sınırlanabilir.
Din ve vicdan hürriyeti:
MADDE 24-
Herkes, vicdan, dini, inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. Dini ayin ve
törenler serbesttir. Kimse zorlanamaz. Din ve ahlak eğitimi ve öğretimi
Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din ve ahlak öğretimi ilk ve
ortaöğretimde zorunlu derstir. Bunun dışındaki din eğitimi kişilerin veya
kişinin velisinin isteğine bağlıdır.
Kimse,
Devletin sosyal, ekonomik, siyasi ve hukuk düzenini din kurallarına
dayandıramaz.
Din duyguları ve kutsal
sayılan şeyler istismar edilemez.
Düşünce ve kanaat hürriyeti:
MADDE 25- Herkes düşünme
ve kanaat hürriyetine sahiptir.
Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti:
MADDE 26- Herkes,
düşünce kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu
olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir.
Bu hürriyetlerin
kullanılması, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, cumhuriyetin temel
nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması,
suçların önlenmesi, Devlet sırrının açıklanmaması, başkalarının haklarının,
özel hayatın korunması, yargılama görevinin yerine getirilmesi amacıyla
sınırlanabilir.
Bilim ve sanat hürriyeti:
MADDE 27- herkes, bilim
ve sanatı serbestçe öğrenme, öğretme ve açıklama, yayma ve her türlü araştırma
yapma hakkına sahiptir.
Basın ve yayımla ilgili hükümler:
A. Basın hürriyeti:
MADDE 28- Basın hürdür,
sansür edilemez.
Devletin iç ve dış
güvenliğini, bütünlüğünü tehdit eden suç işlemeye, ayaklanma ve isyana teşvik
eden her türlü yazıyı yazanlar, bastıranlar sorumlu olur. Tedbir yoluyla
dağıtım, hâkim kararıyla; gecikmesinde sakınca olan hallerde yetki merciin
emriyle önlenebilir.
Süreli ve süresiz
yayınlarda soruşturma ve kovuşturmaya geçilmiş olması halinde hâkim kararıyla,
milli güvenliğin, Devletin bütünlüğünün kamu düzeninin korunması ve
gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yetkili merciin emriyle toplattırılır.
Her iki halde de,
yetkili mercii bu kararını en geç 24 saat içinde yetkili hâkime bildirir.
Yetkili hâkim bu kararı en geç 48 saat içinde onaylamazsa dağıtımı önleme
kararı veya toplatma kararı hükümsüz kalır.
B. Süreli ve süresiz yayın hakkı:
MADDE 29- Süreli veya
süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
C. Basın araçlarının korunması:
MADDE 30- Basımevi ve
eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere
edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.
D. Kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme
araçlarından yararlanma hakkı;
MADDE 31- Kişiler ve
siyasi partiler, kamu tüzelkişilerinin basın dışı kitle haberleşme ve yayım
araçlarından yararlanma hakkına sahiptir.
E. Düzeltme ve cevap hakkı:
MADDE 32- Düzeltme ve
cevap hakkı ancak, kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması, gerçeğe
aykırı yayımlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve
cevap yayınlanmazsa yayınlanıp yayınlanmayacağına hâkim ilgilinin müracaat
tarihinden itibaren en geç yedi gün içinde karar verir.
Toplantı hak ve hürriyeti;
A. Dernek kurma hürriyeti:
MADDE 33- Herkes,
önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma
hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet, ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç
işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak sebepleriyle kanunla
sınırlanabilir.
Dernekler hâkim
kararıyla kapatılır veya faaliyetten alıkonulabilir.
Yetkili merciin kararı
ile de kapatılabilir. Bu karar 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim
kararını 48 saat içinde açıklar, aksi halde karar kendiliğinden yürürlükten
kalkar.
B. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı:
MADDE 34- Herkes,
önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü
düzenleme hakkına sahiptir.
Bu hak, milli güvenlik,
kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel ahlak ve genel sağlığın
başkalarıyla hak ve özgürlüklerin korunması amacıyla kanunla sınırlanabilir.
Mülkiyet hakkı:
MADDE 35- Herkes
mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla
kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı
olamaz.
Hakların korunması ile ilgili hükümler:
A: Hak arama hürriyeti:
MADDE 36- Herkes yargı
mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma
hakkına sahiptir.
Hiçbir mahkeme görev ve
yetkileri içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.
B. Kanuni hakim güvencesi:
MADDE 37- Hiç kimse
kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
C. Suç ve cezalara ilişkin esaslar:
MADDE 38- Kimse,
işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı
cezalandırılamaz.
-Suçluluğu hükmen sabit
oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.
-Kanuna aykırı olarak
elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemez.
-Ceza sorumluluğu
şahsidir.
-Ölüm cezası ve genel
müsadere cezası verilemez.
-Uluslar arası Ceza
Divanının taraf olmanın getirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç
sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.
İspat hakkı:
MADDE 39- Kamu görev ve
hizmetinde bulunanlara karşı bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili
olarak yapılan isnat nedeniyle açılan hakaret davalarında sanık, isnaden
doğruluğunu ispat hakkına sahiptir.
Temel hak ve hürriyetlerin korunması:
MADDE 40- Kişinin, resmi
görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar Devletçe
tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgiliye rûcu hakkı saklıdır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SOSYAL VE EKONOMİK
HAKLAR VE ÖDEVLER
1.
Ailenin Korunması.
MADDE 41- Aile, Türk
toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.
Devlet, ailenin huzur ve
refahı ile ananın ve çocukların korunması, aile planlamasının öğretimi ve
uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.
2.Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi;
MADDE 42- Eğitim ve
öğretim Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim
esaslarına göre Devletin gözetiminde yapılır.
-İlköğretim kız ve erkek
bütün vatandaşlara zorunludur.
-Başarılı öğrencilere
Devlet yardım yapar.
-Eğitim dili Türkçe’dir.
Yabancı dillerde eğitim kanunla düzenlenmektedir.
Kamu yararı:
A. Kıyılardan yararlanma;
MADDE 43- Kıyılar
Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.
Kıyılardan yararlanma
kamu yararı önceliklidir.
B. Toprak mülkiyeti;
MADDE 44- Devlet,
toprağın verimli işletilmesini korumak, geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini
önlemek, yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak
için gerekli tedbirleri alır.
C. Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması:
MADDE 45- Devlet, tarım
arazileri çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını önler, tarım ve hayvancılıkla
uğraşanların araç ve gereç edinmelerini kolaylaştırır.
D. Kamulaştırma:
MADDE 46- Kamulaştırma
bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir.
E. Devlet ve özelleştirme:
MADDE 47- Devletleştirme
ve özelleştirme esas ve usulleri kanunla düzenlenir.
Çalışma ve sözleşme hürriyeti:
MADDE 48- Herkes,
dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler
kurmak serbesttir.
Çalışma ile ilgili hükümler;
A. Çalışma hakkı ve ödevi:
MADDE 49- çalışma herkesin
hakkı ve ödevidir.
B. Çalışma şartları ve dinlenme hakkı:
MADDE 50- Kimse yaşına,
cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler, kadınlar,
bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından korunurlar.
Dinlenmek çalışanların
hakkıdır.
C. Sendika kurma hakkı:
MADDE 51- Çalışanlar ve
işverenler izin almadan sendika kurabilirler. Hiç kimse sendikaya üye olmaya ya
da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.
Sendika kurma hakkı,
milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık ve genel ahlak gibi sebeplerle
kanunla sınırlanabilir.
Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt:
A. Toplu iş sözleşmesi hakkı:
MADDE 53- İşçiler ve
işverenler, karşılıklı ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını
düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. Toplu iş
sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir.
B. Grev hakkı ve lokavt:
MADDE 54- Toplu iş
sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev
hakkına sahiptir. Grev ve lokavta başvurulmasının usul ve şartları kanunla
düzenlenir.
Grev ve lokavt hakkı, iyi
niyet kurallarına aykırı, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek
şekilde kullanılamaz.
Grev ve lokavtın
yasaklanması veya ertelenmesi durumunda uyuşmazlık yüksek hakem kurulunca
çözümlenir. Bunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir.
Ücretle adaletin sağlanması:
MADDE 55- Devlet
çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri için gerekli
tedbirleri alır.
Sağlık, çevre ve konut:
A. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması:
MADDE 56- Herkes,
sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.
Çevreyi geliştirmek,
çevre sağlını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşın
görevidir.
B. Konut hakkı:
MADDE 57- Devlet konut
ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini
destekler.
Gençlik ve spor:
A. Gençliğin korunması:
MADDE 58- Devlet
gençlerin Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda yetişme ve gelişmelerinin
sağlanması için gerekli tedbirleri alır.
B. Sporun geliştirilmesi:
MADDE 59- Devlet her
yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri
alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder, başarılı sporcuyu korur.
Sosyal güvenlik hakları:
A. Sosyal güvenlik hakkı:
MADDE 60- Herkes sosyal
güvenlik hakkına sahipti. Devlet bunu sağlayacak tedbirleri alır ve teşkilatı
kurar.
B Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler:
MADDE 61- Devlet, harp
ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, gazileri, sakatları, yaşlıları,
korunmaya muhtaç çocukları korur.
Yabancı ülkede çalışan Türk vatandaşları:
MADDE 62- Devlet,
yabancı ülkedeki Türk vatandaşlarının eğitim, öğretim, sosyal güvenlik
haklarını korur.
Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması:
MADDE 63- Devlet, tarih,
kültür ve tabiat varlıklarını korur.
Sanatın ve sanatçının korunması:
MADDE 64- Devlet, sanat
faaliyetlerini ve sanatçıyı korur.
Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları:
MADDE 65- Devlet, sosyal
ve ekonomik alanlardaki görevlerini mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde
yerine getirir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SİYASİ HAKLAR VE
ÖDEVLER
Türk
vatandaşlığı;
MADDE 66- Türk Devletine
vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.
-Türk babanın veya Türk ananın çocuğu
Türk’tür.
-Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla
kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
Seçme,
seçilme ve siyasi faaliyetlerde bulunma hakları;
MADDE 67- Vatandaşlar,
seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına sahiptir.
-Seçimler ve
halkoylamasının serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve
döküm esasına göre yapılır.
-Yurt dışındaki
vatandaşların oy kullanabilmeleri için gerekli tedbirler alınır.
-Onsekiz yaşını dolduran
her Türk vatandaşı seçme hakkına sahiptir.
-Silah altında bulunan
er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç
ceza ve infaz kurumlarında bulanan hükümlüler oy kullanamazlar.
Siyasi partilerle ilgili hükümler:
A.
Parti kurma,
partilere girme ve partilerden ayrılma;
MADDE 68- Onsekiz yaşını dolduran parti üyesi
olabilir.
- Siyasi partiler, demokratik siyasi
hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
- Siyasi partiler önceden izin almadan
kurulurlar.
- Siyasi partiler tüzük
ve programları ile eylemleri Devletin bağımsızlığına, milli egemenliğe,
demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz.
- Hakimler ve savcılar,
Sayıştay dahil yüksek yargı mensupları, memur statüsündeki kamu görevlileri,
işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları,
yükseköğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamazlar.
- Yüksek öğretim
elemanlarının siyasi partilere üye olmaları kanunla düzenlenir.
Siyasi partilere Devlet
yardım yapar.
B. Siyasi partilerin uyacakları esaslar;
MADDE 69- Siyasi
partilerin faaliyetleri demokrasi ilkelerine uygun olur.
-Siyasi partiler ticari
faaliyetlere girişmezler.
-Siyasi partilerin gelir
ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu hususlar Anayasa
mahkemesince tespit edilir.
- Siyasi partilerin
kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa
Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır.
- Bir siyasi partinin
68/4 maddesi hükümlerine aykırı eylemlerinden dolayı kapatılmasına, onun bu
nitelikteki fiillerin işlendiği bir “odak” haline geldiğinin Anayasa
Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir.
- Temelli kapatılan bir
partinin başka bir ad altında kurulamaz.
- Fiilin ağırlığına
göre, temelli kapatma yerine, Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun
bırakılma kararı verilebilir.
-Temelli kapatılan
siyasi partinin kurucuları dahil üyeleri kesin kararın Resmi Gazetede
yayımlanmasından başlayarak beş yıl süre ile bir başka partinin kurucu üyesi,
yöneticisi ve deneticisi olamazlar.
Kamu hizmetlerine girme hakkı;
A. Hizmete girme:
MADDE 70- Her Türk, kamu
hizmetlerine görme hakkına sahiptir.
B. Mal bildirimi:
MADDE 71- Kamu hizmetine
girenlerin mal bildiriminde bulunmaları zorunludur. Yasama ve yürütme
organlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez.
Vatan hizmeti:
MADDE 72- Her Türk vatan
hizmetini yapmak zorundadır.
Vergi ödevi:
MADDE 73- Herkes, mali
gücüne göre vergi vermek zorundadır.
Dilekçe hakkı:
MADDE 74- Vatandaşlar,
kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında yetkili
makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI
BİRİNCİ BÖLÜM
YASAMA
Türkiye
Büyük Millet Meclisi:
A.Kuruluşu
MADDE 75- Türkiye Büyük
Millet Meclisi genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur.
B.Milletvekili
seçilme yeterliliği
MADDE 76- Otuz yaşını
dolduran her Türk milletvekili olur. İlkokul mezunu olmayan, askerliğini
yapmayan, kısıtlı olan, 1 yıldan fazla hapis veya ağır hapis cezasına hüküm
giymiş olan yüz kızartıcı suçtan hüküm giyenler affa uğramış olsalar bile
milletvekili olamaz.
- Hakimler ve savcılar,
yargı organı mensupları, öğretim elemanları YÖK üyeleri, memur ve diğer kamu
görevlileri silahlı kuvvetler mensupları görevlerinden çekilmeden aday
olamazlar, milletvekili seçilemezler.
C.Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçim dönemi;
MADDE 77- Türkiye Büyük
Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir yapılır.
- Meclis bu süre
dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebilir.
- Anayasada belirtilen
şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler
yenilenebilir.
- Süresi biten
milletvekili yeniden seçilebilir.
- Yenilenmesine karar
verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçimine kadar sürer.
D.Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin geriye bırakılması ve ara
seçimleri,
MADDE 78- Savaş
sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse meclis, seçimlerin bir
yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
- Meclis üyeliklerinde
boşalma olması halinde ara seçime gidilir.
- Ara seçim, her seçim
döneminde bir defa yapılır.
- Genel seçimden otuz ay
geçmeden ara seçime gidilmez.
- Ancak boşalan üye
sayısı üye tamsayısının yüzde beşini bulduğunda ara seçimin üç ay içinde
yapılmasına karar verilir.
- Genel seçimlere bir
yıl kala, ara seçim yapılamaz.
- Bir ilin veya seçim
çevresinin meclis üyesinin kalmaması halinde boşalmayı takip eden doksan günden
sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır.
E.Seçimlerin genel yönetim ve denetimi;
MADDE 79- Seçimler yargı
organlarının yönetimi ve denetimi altında yapılır.
- Seçim süresince
seçimin düzenini sağlama, şikayet ve itirazları karara bağlama görevi Yüksek
Seçim Kurulunundur.
- Yüksek Seçim Kurulunun
kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.
- Yüksek Seçim Kurulu
yedi asil ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay
Genel Kurullarınca seçilir.
F.Üyelikle ilgili hükümler;
MADDE 80-
Milletvekilleri bütün milleti temsil ederler.
Andiçme;
MADDE 81-
Milletvekilleri ant içerek göreve başlarlar.
Üyelikle bağdaşmayan işler
MADDE 82- TBMM üyeleri;
Kamu kurumlarında, sendikalarda görev alamazlar.
Taahhüt işi kabul
edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
Yasama dokunulmazlığı
MADDE 83- Üyeler meclis
çalışmalarında oy ve sözlerinden, ileri sürdükleri düşüncelerden ve bunları
meclis dışında açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
- Seçimden önce bir suç
işlediği ileri sürülen bir milletvekili meclisin kararı olmadıkça tutulamaz,
sorguya çekilemez, tutuklanamaz.
- Ağır cezayı gerektiren
suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmaya başlanılmış olması kaydıyla
Anayasanın 14. maddesindeki durumlar bunun dışındadır.
- Üye hakkında seçimden
önce veya sonra verilmiş bir hükmün yerine getirilmesi üyelik sıfatının sona
ermesine bırakılır. Üyelik süresince zamanaşımı işlemez.
Milletvekilliğinin düşmesi;
MADDE 84- İstifa eden
milletvekilinin, milletvekilliğinin düşmesi TBMM Genel Kurulunca
kararlaştırılır.
- Milletvekilliğinin
kesin hüküm giyme ve kısıtlanma ile düşmesi, kesin mahkeme kararının Genel
Kurula bildirilmesiyle olur.
- Milletvekilliğiyle
bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin,
milletvekilliğinin düşmesine Genel Kurul gizli oyla karar verir.
- Meclis çalışmalarına özürsüz ve izinsiz
olarak bir ay içerisinde beş birleşime katılmayanların milletvekillerinin milletvekilliğinin
düşmesine de Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar
verilir.
İptal istemi;
MADDE 85- Yasama
dokunulmazlığının kaldırılması veya milletvekilliğinin düşmesine karar
verilmesi hallerinde meclis Genel Kurul Kararının alındığı tarihten başlayarak
7 gün içerisinde ilgili milletvekili veya diğer bir milletvekili kararın iptali
için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi bu istemi onbeş gün
içerisinde kesin karara bağlar.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri;
A. Genel olarak
MADDE 87- Bunlarda;
- Kanun koymak,
değiştirmek ve kaldırmak,
- Bakanlar Kurulunu ve
Bakanları denetlemek,
- Bakanlar Kuruluna
belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek,
- Bütçe ve kesin hesap
kanun tasarılarını görüşüp kabul etmek,
- Para basılmasına,
- Savaş ilanına karar
vermek,
- Milletlerarası
antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak,
- Genel ve özel af
ilanına karar vermek,
B. Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi;
MADDE 88- Kanun teklif
etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
C.Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması;
MADDE 89- Cumhurbaşkanı
meclisçe kabul edilen kanunları onbeş içinde yayımlar.
- Yayımlanmasını uygun
bulmadığı kanunları aynı süre içerisinde Meclise geri gönderir. Meclis aynen
kabul ederse kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır.
D.Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma
MADDE 90- Türkiye
Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletler arası kuruluşlarla yapılacak
anlaşmaların onaylanması TBMM’nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına
bağlıdır.
Usulüne göre yürürlüğe
konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasa
Mahkemesine başvurulamaz. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası
andlaşma ile kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi halinde
milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.
E.Kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme;
MADDE 91- Sıkıyönetim ve
olağanüstü haller saklı kalmak üzere, temel haklar, kişi hakları ve ödevleri,
siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.
- Kanun hükmünde
kararnameler Resmi Gazete’de yayımlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün
meclise sunulur.
F. Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılması izin verme;
MADDE 92- Savaş hal
ilanına ve silahlı kuvvetlerin yabancı ülkeye gönderilmesine veya yabancı
silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisi meclisindir.
- Meclisin tatilde ve
ara vermede iken, ani bir saldırı halinde de Cumhurbaşkanı silahlı kuvvetlerin
kullanılmasına karar verebilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Faaliyeti ile ilgili hükümler;
A.Toplanma ve tatil
MADDE 93- Meclis her yıl
ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.
- Meclis bir asama
yılında en çok üç ay tatil yapar.
- Meclis Başkanı da
doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine, meclisi
toplantıya çağırır.
B.Başkanlık divanı
MADDE 94- Meclis
Başkanlık divanı, meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı,
Başkanvekili, Katip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur.
C.İçtüzük, siyasi parti grupları ve kolluk işleri;
MADDE 95- Meclis
çalışmalarını kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür. Siyasi parti
grupları en az yirmi üyeden meydana gelir.
D.Toplantı ve karar yeter sayısı;
MADDE 96- Meclis üye
tamsayısının en üçte biri ile toplanır ve toplantıya katılanların salt
çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye
tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
E. Görüşmelerin açıklığı ve yayımlanması;
MADDE 97- Görüşmeler
açıktır. Meclis kararı ile kapalı yapılabilir.
Meclisin bilgi edinmesi ve denetim yolları;
A.Genel
olarak
MADDE 98- Meclis, soru,
meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis soruşturması yollarıyla
denetleme yetkisini kullanır.
- Soru, Bakanlar Kurulu
adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan ve Bakanlardan
bilgi istenilmesidir.
- Meclis araştırması,
belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
- Genel görüşme, toplumu
ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Genel kurulda
görüşülmesidir.
B.Gensoru
MADDE 99- Gensoru
önergesi;
- Bir siyasi parti grubu
adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir.
- Verilişinden sonraki
üç gün içinde milletvekillerine dağıtılır.
- Dağıtımdan itibaren on
gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür.
- Gündeme alınırsa,
gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak
iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz.
- Bakanlar Kurulunun
veya Bakanın düşürülmesi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla olur.
C.Meclis soruşturması
MADDE 100- Başbakan veya
Bakanlar hakkında meclis üye tam sayısının en az onda birinin vereceği önerge
ile soruşturma açılması istenebilir. Meclis bu istemi en geç bir ay içinde
görüşür ve gizli oyla karar bağlar.
- Soruşturma açılmasına
karar verilmesi halinde 15 kişilik bir komisyon kurulur.
- Komisyon raporunu iki
ay içinde meclise sunar.
- Rapor Başkanlığa
verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır.
- Dağıtımdan itibaren on
gün içinde görüşülür.
- Gerek görüldüğü
takdirde üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla ilgilinin Yüce Divana
sevkine karar verilir.
İKİNCİ BÖLÜM
YÜRÜTME
Cumhurbaşkanı
A.Niteliği
ve tarafsızlığı;
MADDE 101- Cumhurbaşkanı meclisçe 40 yaşını
doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, kendi üyeleri veya bu niteliklere ve
milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi
yıllık bir süre için seçilir.
- Meclis dışından aday gösterilebilmesi,
meclis üye tam sayısının beşte birinin yazılı önerisiyle olur.
- Bir kimse iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.
B.Seçimi;
MADDE 102- Meclisin üye
tam sayısının 2/3 çoğunluğu ile gizli oyla seçilir.
- Görev süresinin
dolmasından otuz gün önce, makamın boşalmasından on gün sonra seçime başlanır
ve otuz gün içinde sonuçlanır.
- Oylamanın ilk ikisinde
üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu sağlanmazsa, üçüncü oylamaya geçilir. Üçüncü
oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunu sağlayan aday seçilmiş olur. Bu
sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamada en çok oy alan iki aday arasında
dördüncü oylama yapılır. Bu oylamada salt çoğunlukla seçilemediği takdirde
meclis seçimleri yenilenir.
C.Andiçmesi;
MADDE 103- Andiçerek
göreve başlar.
D.Görev ve yetkileri;
MADDE 104- Cumhurbaşkanı
Devletin başıdır. Yetkileri;
a) Yasama ile ilgili
olanlar; Meclisi toplantıya çağırmak, kanunları yayınlamak, kanunları geri
çevirmek, Anayasa değişikliğini halk oylamasına sunmak, Anayasa Mahkemesine
iptal davası açmak, Meclis seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
b) Yürütme alanına
ilişkin olanlar; Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek, bakanları atamak,
Bakanlar Kurulunu toplantıya çağırmak, yabancı ülke temsilcilerini kabul etmek,
milletlerarası anlaşmaları onaylamak, Başkomutanlığı temsil etmek, Genelkurmay
Başkanını atamak, MGK’na başkanlık etmek, kararnameleri imzalamak, cezaları
hafifletmek ve kaldırmak, Devlet Denetleme Kurulu üyelerini atamak,
yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek, üniversite rektörlerini seçmek.
c) Yargı ile ilgili
olanlar; Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini,
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ile vekilini, Askeri Yargıtay üyelerini, Askeri
Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini
seçmek.
E.Sorumluluk ve sorumsuzluk hali;
MADDE 105-
Cumhurbaşkanının vatana ihanet dışında hiçbir sorumluluğu yoktur. Vatana ihanetten
dolayı meclis üye tamsayısının 1/3 ünün teklifi üzerine üye tamsayısının en az
3/4 ünün kararıyla sonuçlandırılır.
F.Cumhurbaşkanına vekillik etme;
MADDE 106- Meclis
başkanı vekilidir.
G. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği;
MADDE 107- Kuruluşu,
teşkilat ve çalışma esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir.
H. Devlet denetleme Kurulu;
MADDE 108-
Cumhurbaşkanının isteği üzerine her türlü kamu kurum ve kuruluşları, kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, derneklerle, vakıflar, işçi ve işveren
meslek kuruluşlarını inceler, denetler, araştırma yapar.
- Silahlı kuvvetler ve
yargı organları görev alanı dışındadır.
-Üyeleri ve başkanı
kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından Cumhurbaşkanınca atanır.
Bakanlar
Kurulu
A.
Kuruluş
MADDE 109- Bakanlar Kurulu, Başbakan ve
Bakanlardan oluşur.
Başbakan
Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır. Bakanlar Başbakanca seçilir
Cumhurbaşkanınca atanır.
B
Göreve başlama ve güvenoyu
MADDE 110- Bakanlar
Kurulunun listesi tam olarak TBMM’ne sunulur. Bakanlar Kurulu Programı,
kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından Türkiye
Büyük Millet Meclisinde okunur ve güvenoyuna başvurulur. Programın okunmasından
iki tam gün geçtikten sonra görüşmeler başlar ve görüşmelerin bitiminden bir
tam gün geçtikten sonra oylama yapılır.
C.
Görev sırasında güvenoyu
MADDE 111- Görev
sırasında gerekli görürse Başbakan güven oylaması isteyebilir.
D.
Görev ve siyasi sorumluluk
MADDE 112- Hükümetin
genel siyasetinin yürütülmesinden Başbakan ve Bakanlar birlikte sorumludur.
Ayrıca her Bakan kendi yetkisi işlerden sorumludur.
E.
Bakanlıkların kurulması ve bakanlar
MADDE 113- Bakanlıkların
kurulması, kaldırılması, görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.
- TBMM kararı ile Yüce divana verilen bir
bakan bakanlıktan düşer.
- Başbakanın Yüce Divana sevki halinde
hükümet istifa etmiş sayılır.
- Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa
onbeş gün içinde atama yapılır.
F.
Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu
MADDE 114- TBMM genel
seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları çekilir. Seçimin
başlangıç tarihinden üç gün önce seçim dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine
karar verilmesi halinde ise bu karardan başlayarak beş gün içinde bu
bakanlıklara meclis içinden veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca atanır.
116 ncı madde gereğince
seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve
Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Başbakan atar.
G. Tüzükler
MADDE 115- Bakanlar
Kurulu kanunun uygulanmasını göstermek, kanunlara aykırı olmamak üzere Danıştay
incelemesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir.
Tüzükler
Cumhurbaşkanınca imzalanır. Kanunlar gibi yayımlanır.
H. TBMM seçimlerinin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi;
MADDE 116- Bakanlar
Kurulunun 110 uncu maddede belirtilen güvenoyu alamaması ve 99 uncu veya 111
inci maddeler uyarınca güvensizlik oyuyla düşürülmesi hallerinde 45 gün içinde
yeni Bakanlar kurulamadığı veya kurulup güvenoyu alamadığı takdirde
Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesine karar verebilir.
Başbakanın güvensizlik
oyu ile düşürülmeden istifa etmesi üzerine 45 gün içinde veya yeni seçilen
TBMM’nin başkanlık divanı seçiminden sonra 45 gün içinde Bakanlar Kurulunun
kurulamaması halinde Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
İ. Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı
MADDE 117-Başkomutanlık
Cumhurbaşkanı tarafından temsil edilir.
-Genelkurmay Başkanı,
Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca atanır.
Milli Güvenlik Kurulu
MADDE 118-Milli Güvenlik
Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında; Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan
Yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanlıkları, Kara
Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından kurulur.
Olağanüstü Yönetim Usulleri
A. Olağanüstü haller
Tabii afet ve ağır
ekonomik bunalım sebebiyle olağanüstü hal ilanı.
MADDE 119-Tabii afet,
tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde,
Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu altı ayı geçmemek üzere
olağanüstü hal ilan edebilir.
Şiddet olaylarının
yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması sebepleriyle olağanüstü
hal ilanı.
MADDE 120- Bu hallerde
Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Güvenlik Kurulunun
da görüşünü aldıktan sonra altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan
edilebilir.
MADDE 121- Yukarıdaki
iki halde de karar Resmi Gazete’de yayımlanır ve hemen TBMM’nin onayına
sunulur.
Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hali
MADDE 122- Olağanüstü
hal ilanını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin
yaygınlaşması, savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi,
ayaklanma olması sebepleriyle Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar
Kurulu Milli Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra süresi altı ayı
geçmemek üzere sıkıyönetim ilan edebilir. Bu karar, derhal Resmi Gazete’de
yayımlanır ve aynı gün TBMM’nin onayına sunulur.
İdare;
A.İdarenin esasları;
İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzel kişiliği;
MADDE 123- İdare bir
bütündür ve kanunla düzenlenir.
Yönetmelikler;
MADDE 124- Başbakanlık,
bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren,
kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak için yönetmelik çıkarırlar.
B.Yargı yolu;
MADDE 125- İdarenin her
türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.
C.İdarenin Kuruluşu;
MADDE 126- Merkezi idare
MADDE 127- Mahalli
idare.
D.Kamu hizmeti görevlileriyle ilgili hükümler;
Genel ilkeler;
MADDE 128- Kamu
hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler memurlar ve diğer kamu
görevlileriyle görülür. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin
yetki-sorumlulukları, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri kanunla
düzenlenir.
Görev ve sorumluluklar, disiplin kovuşturmasında güvence;
MADDE 129- Memurlara ve
kamu görevlilerine savunma alınmadan disiplin cezası verilemez.
Yüksek öğretim kurumları;
MADDE 130- Çağdaş
eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde Ülkenin insan gücü
ihtiyacını yetiştirmek amacıyla ortaöğretime dayalı çeşitli düzeylerde
eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak üzere Devlet
tarafından kurulur.
Yükseköğretim üst kuruluşları;
MADDE 131- Yükseköğretim
kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek ve denetlemek için
kurulur.
MADDE 133- Radyo ve
televizyon kuruluşu kanunla düzenlenir.
MADDE 134- Atatürk Kültür
Dil ve Tarih Yüksek Kurumu kuruluşu kanunla düzenlenir.
MADDE 135- Kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşları
MADDE 136- Diyanet
İşleri Başkanlığı
Kanunsuz emir.
MADDE 137- Üstlerin
verdiği emirler konusu suç teşkil etmedikçe astları tarafından yerine
getirilir. Konusu suç teşkil eden hiçbir suretle yerine getirilemez.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YARGI
Genel Hükümler
A.Mahkemelerin bağımsızlığı
MADDE 138-
Hakimler, görevlerinde bağımsızdır, Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak
vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.
MADDE 139-
Hakimler ve savcılar azlolunamaz.
MADDE 140-
Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcısı olarak görev
yaparlar.
MADDE 141-
Duruşmalar açık ve kararlar gerekçeli olur.
MADDE 142-
Mahkemelerin kuruluşu kanunla olur.
MADDE 144-
Hakim ve savcılar hakkında inceleme ve soruşturma Adalet Bakanlığının izni ile
adalet müfettişleri tarafından yapılır.
MADDE 145-
Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür.
Yüksek Mahkemeler
A.Anayasa Mahkemesi
Kuruluşu;
MADDE 146-
Onbir asıl ve dört yedek üyeden oluşur.
-
Cumhurbaşkanı;
- 2 asıl ve 2
yedek üyeyi Yargıtay,
- 2 asıl ve 1
yedek üyeyi Danıştay,
- 1’er asıl
üyeyi Askeri Yargıtay,
- 1’er asıl
üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesi,
- 1’er asıl
üyeyi Sayıştay genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye
tamsayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer adaya
içerisinden,
- 1 asıl üyeyi
Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim
üyeleri içinden, göstereceği üç aday arasından,
- 3 asıl ve 1
yedek üyeyi üst kademe yöneticilerden ve avukatlardan,
seçer.
Yüksek öğretim
kurumları, öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların asıl ve
yedek üye olabilmeleri için kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş, en az
onbeş yıl öğretim üyeliği ve kamu hizmetinde onbeş yıl çalışmış, onbeş yıl
avukatlık yapmış olmak şarttır.
Görev ve yetkileri;
MADDE
148-Anayasa Mahkemesi;
- Kanunların,
KHK. TBMM İçtüzüğünü Anayasaya uygunluğunu denetler.
- Anayasa değişikliklerini
sadece şekil ve esas bakımından denetler.
- Olağanüstü
hallerde, sıkı yönetim ve savaş hallerinde çıkarılan KHK lerin şekil ve esas
bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine dava açılamaz.
-Kanunların
şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp
yapılmadığı; Anayasa Değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve
ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır.
- Şekil
bakımından denetleme, Cumhurbaşkanı veya TBMM üyelerinin 1/5 i tarafından
istenebilir.
-Kanunun
yayımlandığı tarihten itibaren 10 gün geçtikten sonra şekil bozukluğuna dayalı
iptal davası açılamaz.
-
Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay,
Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini,
Başsavcıların, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan
sıfatıyla yargılar.
- Yüce divanda savcılık
görevini Cumhuriyet başsavcısı veya Cumhuriyet başsavcı vekili yapar.
- Yüce divan kararları
kesindir.
Çalışma ve yargılama usulü;
MADDE 149- Başkan ve on
üye ile toplanır. Salt çoğunluk ile karar verir.
- Anayasa
değişikliklerinde iptale ve siyasi parti davalarında kapatılamaya karar
verebilmek için 3/5 çoğunluk şarttır.
- Yüce divan sıfatıyla
baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Gerekli görürse
ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir.
İptal davası;
MADDE 150- İptal
davasını;
- Cumhurbaşkanı,
- İktidar ve ana
muhalefet partisi meclis grubu,
- TBMM üye tamsayısının
1/5 tutarındaki üyeler açabilir.
Dava açma süresi;
MADDE 151- İptali
istenen Kanun, KHK veya İçtüzüğün Resmi Gazetede yayımlanmasından başlayarak 60
gün sonra dava açma düşer.
Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi;
MADDE 152- Görülmekte
olan davada mahkeme uygulanacak kanun hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya
taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına
varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri
bırakır. Anayasa Mahkemesi işin kendisine gelişinden başlamak üzere 5 ay içinde
kararını verir ve açıklar.
Red kararının Resmi
Gazetede yayımından on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı
için başvurulamaz.
Anayasa Mahkemesi kararları;
MADDE 153- Anayasa
Mahkemesinin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz.
Anayasa Mahkemesi bir
kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken,
kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis
edemez.
Kanun, kanun hükmünde
kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İç Tüzüğü ya da bunların hükümleri,
iptal kararlarının Resmi Gazete’de yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar.
Gereken hallerde Anaya Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi
ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmi Gazete’de yayımlandığı günden
başlayarak bir yılı geçemez.
İptal kararları geriye
yürümez.
Anayasa Mahkemesi
kararları Resmi Gazete’de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı
organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar.
Yargıtay;
MADDE 154- Adliye
Mahkemelerince verilen kararların son inceleme merciidir.
- Yargıtay üyeleri
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli
oyla,
- Yargıtay birinci
başkanı, başkan vekili ve daire başkanları Yargıtay Genel Kulunca üye
tamsayısının salt çoğunluğuyla gizli oyla dört yıl için seçilirler.
Danıştay;
MADDE 155- İdari
mahkemelerce verilen kararların son inceleme merciidir. Ayrıca kanun
tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz sözleşmelerini inceler,
düşüncesini bildirir, uyuşmazlıkları çözer.
- Üyelerin 3/4 ü
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, 1/4 ü Cumhurbaşkanınca seçilir.
- Başkanı, başsavcı,
başkanvekili ve daire başkanı Danıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt
çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilir.
MADDE 156- Askeri
Yargıtay, askeri mahkemelerce verilen kararların son inceleme merciidir.
MADDE 157- Askeri Yüksek
İdare Mahkemesi, askeri kişileri ilgilendiren, askeri hizmete ilişkin idari
eylem ve işlemlerden doğan davalara bakar.
MADDE 158-Uyuşmazlık
Mahkemesi; adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm
uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümler. Başkanlığını Anayasa Mahkemesince kendi
üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar.
MADDE 159- Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu; Adli ve idari hakim ve savcılarının meslekle ilgili
işlemlerini yapar.
- Adalet Bakanı kurul başkanıdır.
Adalet Bakanlığı Müsteşarı tabii üyesidir.
- 3 asıl 3 yedek üyesi
YGK’nun
- 2 asıl 2 yedek üyesi
DGK’nun
Göstereceği üçer aday
içinden Cumhurbaşkanınca dört yıl için seçilir.
Kurul kararlarına karşı
yargı mercilerine başvurulamaz.
MADDE 160- Sayıştay;
Genel ve katma bütçeli dairelerin gelir ve giderlerini inceler.
DÖRDÜNCÜ KISIM
MALİ VE EKONOMİK HÜKÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM
MALİ HÜKÜMLER
MADDE 161- Bütçe;
Devletin ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzelkişilerinin
harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır.
MADDE 162-
Bütçenin görüşülmesi; Bütçe mali yılbaşında en az 75 gün önce TBMM’ne sunulur.
Bütçe Komisyonunca incelenip son şekli verilerek genel kurula sunulur. Mali yıl
başına kadar karara bağlanır.
MADDE 163-
Harcanabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu kararıyla aşılabileceğine dair
bütçelere hüküm konulamaz.
MADDE 164- Kesin
hesap kanunu, bütçe kanunu ile birlikte bütçe komisyonuna sunulur. Bütçe ile
görüşülerek karar bağlanır.
MADDE 165- Kamu
iktisadi Teşebbüsleri TBMM’ce denetlenir.
İKİNCİ BÖLÜM
EKONOMİK
HÜKÜMLER
MADDE 166-
Planlama; ekonomik sosyal ve kültürel kalkınmayı ülke geneline dengeli yaymak,
Devletin görevidir. Bu amaçla kalkınma planı yapılır. Meclisin onayı ile
uygulamaya konulur.
MADDE 167- Devlet
piyasaların denetimini yapar ve dış ticareti düzenler. Piyasalarda oluşacak
tekelleşme kartelleşmeyi önler.
MADDE 168- Tabii
servet ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Devlet bu yetkisini
gerçek ve tüzel kişilere devredebilir.
MADDE 169- Devlet
ormanların korunması ve genişletilmesi için gerekli önlemleri alır, işletmesini
yapar.
MADDE 170- Orman
köylülerinin ormandan yararlanması için Devlet gerekli tedbirleri alır.
MADDE 171- Devlet
kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır.
MADDE 172- Devlet
tüketiciyi koruyucu ve aydınlatıcı tedbirleri alır.
MADDE 173- Devlet
esnaf ve sanatkârı destekleyici önlemleri alır.
MADDE 174- İnkılâp
kanunları korunmuştur.
BEŞİNCİ KISIM
ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER
ALTINCI KISIM
GEÇİCİ HÜKÜMLER
YEDİNCİ KISIM
SON HÜKÜMLER
Anayasanın
değiştirilmesi, seçimlere ve halkoylamasına katılma;
Madde 175- Anayasanın
değiştirilmesi; TBMM üye tamsayısının en az 1/3’ü tarafından yazıyla teklif
edilir, değişiklik teklifleri Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değişiklik
teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının 3/5 çoğunluğunun gizli oyuyla
mümkündür.
- Anayasanın
değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki
kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere
tabidir.
- Cumhurbaşkanı Anayasa
değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük
Millet Meclisine geri gönderebilir. Meclis, geri gönderilen kanunu, üye
tamsayısının 3/2 çoğunluğu ile aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bu kanunu
halkoyuna sunabilir.
- Meclisce üye tamsayısının
beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği
hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde
halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanır.
- Doğrudan veya
Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile
kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya gerekli görülen maddeleri
Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Halkoylamasına sunulmayan
Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili maddeler Resmi Gazetede
yayımlanır.
Başlangıç ve kenar başlıklar;
MADDE 176- Başlangıç
kısmı Anayasa metnine dâhildir. Madde kenar başlıkları Anayasa metninden
sayılmaz.
Anayasanın yürürlüğe girmesi;
Madde 177- bu madde ile
Anayasanın yürürlüğe girmesi ve Anayasa maddelerinin düzenlediği konularda
kanunlar çıkıncaya kadar, Milli Güvenlik Konseyinin bildiri ve kararlarının
uygulanacağı belirtilmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder